Δηλώσεις μετανοίας και πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων

...Στον Μεταξά βλέπουμε τον κίνδυνο της αριστεράς να αποσαφηνίζεται μέσα από δυο κύριες δράσεις του κράτους. Η πρώτη ήταν η καταστροφή του Κομμουνιστικού Κόμματος μέσα από την διείσδυση και την καταστολή της Αριστεράς γενικότερα χρησιμοποιώντας μορφές φυλάκισης, κράτησης και διοικητικής απαγόρευσης που ήταν ήδη σε λειτουργία κατά την θητεία των προηγούμενων Κεντρώων κυβερνήσεων, πηγαίνοντας πίσω μέχρι το 1924. Τέσσερις εφαρμογές περίφραξης ήταν διαθέσιμες στο καθεστώς Μεταξά: η κράτηση, η φυλάκιση, ο κατ' οίκον περιορισμός και η εξορία ή ο εκτοπισμός. Η καταστροφή της Αριστεράς όμως δεν επιτεύχθηκε και δε μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσα από την δίωξη. Όπως ξέρουμε πολύ καλά, η δίωξη προκαλεί την εντατικοποίηση όχι την κατάρρευση των ιδεολογικών θέσεων. Το πιο αποτελεσματικό μέτρο ενάντια στην Αριστερά που εισήγαγαν ο Μεταξάς και ο Μανιαδάκης ήταν η διαδικασία της κατήχησης, πάνω στην οποία το κράτος εργάστηκε σε πολλά διαφορετικά επίπεδα...Οι διώξεις του Μεταξά ήταν τόσο σκληρές που έγιναν συνεκδοχή της πολιτικής καταπίεσης και δίωξης. Το ρετσινόλαδο και η έκφραση “του 'βαλαν πάγο” έγιναν μετωνυμίες της τιμωρίας και της επίπληξης αντίστοιχα. Αφού το Ιδιώνυμο προσήγαγε ιδέες, ο Μεταξάς (μέσω του Μανιαδάκη) επιδίωξε να εξαντλήσει τις ιδέες με δυο μέτρα: τις δηλώσεις μετανοίας και τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων.

...ο νόμος περίγραφε την διαδικασία μέσα από την οποία η δήλωση, έχοντας εξασφαλιστεί με οποιοδήποτε τρόπο από τον κατηγορούμενο θα ανακοινωνόταν μέσα από τον τύπο στις καθημερινές εφημερίδες της Αθήνας, μέσα από τον τύπου στο μέρος καταγωγής και κατοικίας του υπογράφοντος και στον ιερέα της ενορίας του υπογράφοντος. Με αυτό τον τρόπο η πράξη της μετάνοιας δεν θα έμενε μια κενή χειρονομία συνενοχής μεταξύ του κράτους και του κομματικού μέλους αλλά θα έβαζε το κράτος στην θέση του μεσάζοντα μεταξύ του μετανοημένου και του νεοκατασκευασμένου του κοινωνικού πλαισίου. Η μυστικότητα που οργάνωνε μέχρι τότε τη καθημερινή ζωή και τις κοινωνικές επαφές του κομμουνιστή θα αποκηρυσσόταν δημόσια, και ο υπογράφον θα αναγνωριζόταν δημόσια ως νομοταγής πολίτης, και οι δυο “ασφαλείς και σίγουροι λόγοι για την αποπομπή του από το Κόμμα, ενώ θα γινόταν άχρηστος και ύποπτος για αντικατασκοπεία ενάντια τους” όπως σημείωσε ο Μανιαδάκης στο μνημόνιο που κυκλοφόρησε.

...με τον χρόνο, αργά αλλά σίγουρα, αυτά τα πιστοποιητικά μέχρι τον καιρό της Χούντας το 1967, ήταν απαραίτητα σε κάθε επαφή του πολίτη με οποιαδήποτε πτυχή του κράτους: για την έκδοση άδειας οδήγησης, για την έκδοση διαβατηρίου, οπωσδήποτε για την έκδοση ταυτότητας, για ένταξη στο πανεπιστημιακό σύστημα, για παραμονή στο πανεπιστημιακό σύστημα, για παροχή ηλεκτρισμού σε νέο κτίριο, για εξασφάλιση δανείου από την τράπεζα. Παρά το ότι τέτοιες οδηγίες δεν υπήρχαν στο χαρτί, αφηνόταν πάντα στην διακριτική ευχέρεια του δημόσιου υπάλληλου αν θα απαιτούσε το πιστοποιητικό. Στην πράξη και σε πραγματικό χρόνο τα πιστοποιητικά αποδείχτηκαν χρήσιμα σε όλες τις κυβερνήσεις, κοινοβουλευτικές ή μη, μέχρι που η χρήση τους αποκηρύχτηκε το 1974 όταν ο Υποχρεωτικός Νόμος 509/1947, που έθετε το Κομμουνιστικό Κόμμα στην παρανομία, καταργήθηκε.

μετάφραση αποσπάσματος από το βιβλίο της Νένης Πανουργιά (σελ 41-43 και 46-47)

“Επικίνδυνοι πολίτες – η ελληνική αριστερά και ο τρόμος του κράτους”, Νέα Υόρκη, 2009