Η διεύρυνση της επαναπροσέγγισης και το νόημα της επανένωσης

Το επαναπροσεγγιστικό κίνημα της δεκαετίας του 1990 πέρασε σε άλλο στάδιο με το άνοιγμα των οδοφραγμάτων το 2003. Η προοπτική της λύσης μέσα από τις συνομιλίες γύρω από τις διάφορες εκδοχές του Σχεδίου Ανάν έδωσε ώθηση στη μαζική επαναπροσεγγιστική δραστηριότητα. Μέχρι και θεσμική επαναπροσεγγιστική δραστηριότητα πραγματοποιήθηκε από συνδέσμους καλλιτεχνών, συνδικαλιστικές και εργοδοτικές οργανώσεις και επαγγελματικούς συνδέσμους βόρεια και νότια της πράσινης γραμμής. Η διαδικασία του κτισίματος της λύσης είχε ήδη αρχίσει. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος και η “περιρρέουσα ατμόσφαιρα” που ακολούθησε αποτέλεσε πλήγμα για την επαναπροσέγγιση και τη διαδικασία της επανένωσης αλλά όχι αρκετά ισχυρό για την διακόψει. Το άνοιγμα των οδοφραγμάτων αποδείχτηκε μη αναστρέψιμο γεγονός καθιστώντας πλέον την μια κοινότητα ορατή στην άλλη. Το γεγονός ότι πολλοί Τουρκοκύπριοι εργάζονται μάλιστα στις περιοχές που ελέγχει η Κυπριακή Δημοκρατία είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την προοπτική της επανένωσης καθώς βιώνουν μαζί με τους Ελληνοκύπριους συναδέλφους τους μια κοινή καθημερινότητα, κοινές εργασιακές συνθήκες και κατ' επέκταση κοινά κοινωνικο-οικονομικά συμφέροντα. Η ΠΕΟ έχει ήδη επανεντάξει στις τάξεις της ένα σημαντικό αριθμό Τουρκοκυπρίων εργατών διατηρώντας μάλιστα και έμμισθα στελέχη για την εξυπηρέτηση τους, ενώ ακόμα και η ΣΕΚ, που λόγω των εθνικιστικών της καταβολών είχε διαχρονικά μια πιο ψυχρή στάση απέναντι στους Τουρκοκύπριους, έχει σήμερα και αυτή εντάξει στις τάξεις της Τουρκοκύπριους εργάτες.

Σήμερα, έξι χρόνια μετά το άνοιγμα των οδοφραγμάτων η έννοια της επαναπροσέγγισης έχει σαφέστατα διευρυνθεί. Κατ' αρχήν οι διακοινοτικές επαφές αφορούν πλέον μια σχετικά μεγάλη μερίδα του πληθυσμού. Για μια μεγάλη μερίδα Κυπρίων τα μέλη της άλλης κοινότητας δεν προσεγγίζονται πλέον στερεοτυπικά ως ο ομογενοποιημένος Άλλος, αλλά ως αυτόνομες προσωπικότητες με τις οποίες σχετίζονται. Έπειτα, οι δικοινοτικές κοινωνικές σχέσεις σήμερα έχουν περάσει πέραν από το σπάσιμο του πάγου και τις τυπικές φιλοφρονήσεις, τις πρώτες διερευνητικές επαφές. Σήμερα υπάρχουν δικοινοτικές φιλίες, δικοινοτικές συνεργασίες, δικοινοτικές πολιτικές και κοινωνικές συμμαχίες. Η δράση του Ομίλου Ιστορικού Διαλόγου και Έρευνας, της Συμμαχίας Σταματήστε τον Πόλεμο, της Πλατφόρμας Εκπαιδευτικών Ενωμένη Κύπρος και του Hands Across the Divide αποτελεί ένδειξη της εμβάθυνσης του περιεχομένου της επαναπροσέγγισης πέραν από τη λογική της “επίλυσης της σύγκρουσης”. Η ίδια η λογική του εθνοτικού ανταγωνισμού αμφισβητείται πλέον ανοιχτά και δημόσια, ενώ η ειρηνική συμβίωση και η επανένωση ως στοχοθεσίες θέτουν πλέον το πλαίσιο της συζήτησης.

Η επανένωση είναι μια ολική και πολυσύνθετη διαδικασία που έχει ήδη αρχίσει. Περνά μέσα από την ταφή των νεκρών της σύγκρουσης, μέσα από τον αναπροσανατολισμό της παιδείας μακριά από τον εθνοκεντρισμό και την μισαλλοδοξία, μέσα από τη δικοινοτική συνεργασία και τον κοινό αγώνα ενάντια στο παράλογο της διαίρεσης. Διαδικασίες που βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη, διαδικασίες όμως που θα πρέπει να συνεχιστούν με περισσότερη αποφασιστικότητα αν θέλουμε να οικοδομήσουμε την κουλτούρα της ειρηνικής συνύπαρξης. Επειδή η επανένωση δεν προκύπτει μόνο από τις αντικειμενικές συνθήκες, χρειάζεται επίσης και την υποκειμενικότητα της επιθυμίας, την πολιτική βούληση, την διεκδίκηση.

Βέβαια κάποιος μπορεί να αντιτάξει την επίσης μεγάλη μερίδα Κυπρίων που δεν έχει και δεν θέλει να έχει επαφές με μέλη της άλλης κοινότητας. Που υποστηρίζει το διχοτομικό στάτους κβο ως δεύτερη καλύτερη λύση μετά την (ομολογουμένως ανέφικτη) εθνική επικράτηση, και την διατήρηση του διαχωρισμού μέσα από την αναπαραγωγή του ανταγωνισμού και της σύγκρουσης. Που όχι απλά δεν επιθυμεί, αλλά εναντιώνεται μάλιστα στην επαναπροσέγγιση και νιώθει να απειλείται από την διαδικασία της επανένωσης. Η εθνικιστική αυτή ιδεολογική στάση εξυπηρετεί βέβαια και συγκεκριμένα νοτιο-κυπριακά και κατεστημένα συμφέροντα στον τομέα της ανάπτυξης γης που θέλουν να συνεχίσουν να μονοπωλούν τον έλεγχο του κράτους και άρα των πολιτικών ανάπτυξης.

Καθώς οι συνομιλίες οδηγούνται προς την κατάληξη τους η σύγκρουση μεταξύ της λογικής της επανένωσης και του παραλόγου της διαιρέσης θα καταστεί αναπόφευκτη. Οι δυνάμεις της επανένωσης αντλούν το όραμα τους από το μέλλον, από την προοπτική της λύσης του προβλήματος. Προσεγγίζουν την επανένωση ως ιστορική πρόκληση που θα πρέπει να πετύχει. Αντίθετα οι δυνάμεις της διαίρεσης αντλούν το όραμα τους από το παρελθόν της σύγκρουσης. Προσεγγίζουν την επανένωση ως αμφίβολο συμβιβασμό και καλλιεργούν τον φόβο της κατάρρευσης του ομόσπονδου κράτους και της επανάληψης των συγκρούσεων.

Βρικόμαστε σε μια ιστορική συγκυρία όπου για πρώτη φορά η υπέρβαση της εθνοτικής σύγκρουσης είναι ορατή, εφικτή και προοπτικά πραγματοποιήσιμη. Τα δυο στρατόπεδα της επανένωσης και του στάτους κβο ήδη σχηματοποιούνται. Σε αυτή την αναπόφευκτη μάχη πρέπει να γίνει ξεκάθαρο ότι δεν αναμετριέται απλά η λογική με το παράλογο αλλά και η ελπίδα με τον φόβο, το μέλλον με το παρελθόν.