Τάξη και ταξικός αγώνας

(μετάφραση αποσπάσματος από το υπό έκδοση στα αγγλικά βιβλίο , “Labour relations in Cyprus: employment, trade unionism and class composition”, σελ. 26-28)

1.2.4. Τάξη και ταξικός αγώνας

...Η εστίαση του Kelly (1998) στις εργατικές κινητοποιήσεις και τη συλλογική δράση ως η κεντρική διάσταση των εργασιακών σχέσεων συνδέει τις έννοιες του αγώνα και της οργάνωσης και απαντά στο θεωρητικό και πολιτικό ζήτημα της ταξικής σύγκρουσης. Εισηγείται την έννοια της “δικαιοσύνης” ως την κεντρική συνιστώσα που καθορίζει την αγωνιστικότητα, ενώ προσεγγίζει το ζήτημα της ηγεσίας από τα κάτω όπως και στο μικρο-επίπεδο. Οι ακτιβιστές, ειδικά οι αριστεροί, ήταν και παραμένουν ο παράγοντας - κλειδί στις εργατικές κινητοποιήσεις, καθότι υποδεικνύουν την αδικία και την αναγκαιότητα της δράσης, συνεισφέροντας έτσι στη δημιουργία της ομαδικής ταυτότητας και την υπεράσπιση της συλλογικής δράσης (Kelly, 1998 σ. 35, 44-51). Μέσα στις συνδικαλιστικές δομές και τις επιτροπές εργασιακών χώρων διαφόρων ειδών, οι δραστήριοι κομμουνιστές, είτε χαρακτηριζόμενοι ως ήρωες της εργατικής τάξης είτε ως ταραξίες ανάλογα με την οπτική του κάθε ενός, ήταν πάνω κάτω οι τοπικοί ηγέτες και αγκιτάτορες, προκαλώντας εργασιακό αναβρασμό και κωδικοποιώντας πολιτικά την εργατική απαρέσκεια και τα εργατικά αιτήματα. Συχνά αυτοί οι ακτιβιστές, είτε εντός του επίσημου κομμουνιστικού κινήματος είτε -τις τελευταίες δεκαετίες- ριζοσπάστες εκτός του, αποτελούσαν εξ υπαρχής στόχους για τον εργοδοτικό αυταρχισμό και την καταστολή (Franzosi 1995 σ. 220) σε ένα πάνω κάτω συντηρητικό, αντι-κομμουνιστικό κλίμα της εποχής του Ψυχρού Πολέμου και της μεταψυχροπολεμικής συνέχισης και διάχυσής του.

Ο οργανωμένος και ο πολιτικός αγώνας παραμένει βασικά ο μόνος τρόπος με τον οποίο η εξουσία του κεφαλαίου μπορεί να αμφισβητηθεί συστηματικά και ουσιαστικά. Και αυτό επειδή η οργάνωση και η πολιτικοποίηση μπορεί να επιτύχει δυο αναγκαίες συνθήκες για την ανύψωση της εργατικής τάξης πέραν από την αντικειμενική της θέση και προσανατολισμό, ως τάξη καθ' εαυτήν “απέναντι στο κεφάλαιο”, στο επίπεδο της συνείδησης για να γίνει τάξη “δι' εαυτήν”. (Lukacs, 1968 [1920] σ. 76). Η οργάνωση και η πολιτικοποίηση μπορούν θεωρητικά και δυνητικά να πετύχουν την ενοποίηση σε δυο επίπεδα – και ξεπερνώντας τις κοινωνικο-πολιτιστικές διαιρέσεις (νοητική και χειρωνακτική εργασία, φύλο και εθνότητα κλπ) και υπερβαίνοντας τις κοινωνικο-οικονομικές ιεραρχίες (βασισμένες στην επαγγελματική θέση) εσωτερικά της εργατικής τάξης. Η αποτελεσματική ταξική ενότητα, ειδικά αν καταφέρει να εξουδετερώσει τον ειδικό ρόλο που το κεφάλαιο ορίζει στο διευθυντικό και τεχνικό στρώμα, μπορεί να οδηγήσει στην επίτευξη της ταξικής αυτονομίας, σπάζοντας δηλαδή την αναπαραγωγή του κεφαλαίου που βασίζεται στην καθυπόταξη του συλλογικού εργάτη μέσα από την ένταξη της εργασιακής ρύθμισης εσωτερικά της παραγωγής και την πολυδιάσπαση του εργατικού δυναμικού (Clarke, 1991b, p. 191).

Παρόλα αυτά η πρωτοκαθεδρία του οργανωμένου και του πολιτικού αγώνα δεν χρειάζεται να επισκιάζει τις πιο άδοξες στιγμές της σύγκρουσης στον εργασιακό χώρο που είναι όχι μόνο ένα πολύ πιο συχνό φαινόμενο αλλά συχνά μπορεί να και έχει οδηγήσει σε πιο γενικευμένους αγώνες. Ο αναλυτής δεν πρέπει να ξεχνά ότι ένα σημαντικό μέρος των απεργιακών δράσεων δεν οργανώνεται και δεν στηρίζεται επίσημα πόσο μάλλον να προκληθεί ή να καθοδηγηθεί από τα έξω. Οι άγριες απεργίες φαίνονται ως πρώιμες μορφές αγώνα, αυθόρμητα ξεσπάσματα ενάντια στην εκμετάλλευση και την καταπίεση που μπορεί να είναι ηρωικά αλλά στην ουσία αδυνατούν να πετύχουν κάτι πρακτικά και να έχουν ένα μακροπρόθεσμο αντίκτυπο. Η αδιαμεσολάβητή τους μορφή, ο σχεδόν υπαρξιστικός τους χαρακτήρας και οι αντι-εξουσιαστικές του συνεπαγωγές υποδεικνύονται συχνά από ριζοσπάστες ως σημάδια ταξικής αυτονομίας και αυτο-πραγμάτωσης, ενώ οι πολιτικές τους αδυναμίες, λόγω της έλλειψης στρατηγικής και σχεδιασμού, και η αναποτελεσματικότητα τους υποδεικνύονται συχνά από τους ρεφορμιστές και τους πραγματιστές που τις υποτιμούν και τους επαγγελματίες συνδικαλιστές που απειλούνται από αυτές. Συχνά η διχοτομία μεταξύ της καθοδηγούμενης από συνδικάτο και της μη καθοδηγούμενης από συνδικάτο απεργίας δεν είναι τόσο μεγάλη όσο φαίνεται. Και αυτό επειδή μερικές επίσημες απεργίες ξεκινούν στην ουσία ανεπίσημα, πολλές φορές αναγκάζοντας την ηγεσία του συνδικάτου να πάρει μέρος και μερικές ανεπίσημες απεργίες μπορεί να έχουν την υπόρρητη έγκριση συνδικαλιστών και/ή τελικά να οδηγήσουν σε συνδικαλιστική ένταξη.

Στο μικρο – επίπεδο του εργασιακού χώρου, η εργατική αντίσταση δεν είναι πάντα συλλογική και δεν χρειάζεται πάντα να φτάσει στο ύψος της εργατικής κινητοποίησης. Μπορεί να πάρει επίσης έμμεσες και υπονομευτικές μορφές που είναι μιας πολύ στοιχειώδους φύσης. Όπως και στο μακρο – επίπεδο των κλαδικών και εθνικών συλλογικών διαπραγματεύσεων, η απεργιακή κινητοποίηση ή η μη συνεργασία μπορεί να χρησιμοποιηθεί επίσης ως απειλή, ή με πιο ανεπαίσθητους τρόπους ως δυνητικότητα. Αιτήματα που αφορούν τον εργασιακό χρόνο, τον ρυθμό ή τις συνθήκες εργασίας μπορούν να ικανοποιηθούν ή να κατασταλούν άμεσα και τοπικά πριν να αρθρωθούν ολοκληρωμένα και συστηματικά και να πάνε πάνω στο επίπεδο του συνδικάτου ή της διοίκησης της επιχείρησης. Είναι πιθανότατα μάταιο να προσπαθήσουμε να υπολογίσουμε το σημείο στο οποίο η δυσφορία οδηγεί σε απεργιακή δράση ή να κατασκευάσουμε μοντέλα για να εξηγήσουμε την εμφάνιση ή να μετρήσουμε την ένταση της ταξικής σύγκρουσης (Franzosi, 1995), ενώ τα μοντέλα των μεγάλων κυμάτων των κινητοποιήσεων (Kelly, 1998) μπορεί να είναι χρήσιμες θεωρητικές ασκήσεις αλλά ενέχουν τον κίνδυνο του ντετερμινισμού και του ιστορικισμού, χάνοντας στην εγγενή ιστορικότητα και την εμπειρική ιδιοτυπία του ταξικού αγώνα. Η σύγκρουση στην εργασία, όπως και στην κοινωνία συνολικά, παίρνει διάφορες μορφές και ούτε το συμβάν της, ούτε οι συνεπαγωγές της μπορούν να εξηγηθούν στο επίπεδο της θεωρίας. Η τάξη και ο ταξικός αγώνας που τη σχηματοποιεί είναι στο τέλος της μέρας ιστορικά φαινόμενα που δεν μπορούν να πιαστούν επαρκώς με κοινωνιολογικά δίκτυα¹...

1“Η τάξη ορίζεται από ανθρώπους καθώς αυτοί ζουν την δική τους ιστορία, και στο τέλος της μέρας αυτή είναι ο μόνος ορισμός”. (E.P. Thompson, 1963, Preface p.10)