Φύλο και εθνότητα στην εργασία

(μετάφραση αποσπάσματος από το υπό έκδοση στα αγγλικά βιβλίο , “Labour relations in Cyprus: employment, trade unionism and class composition”, σελ. 124-126)

5.2.1. Η εμφυλοποίηση και η εθνοτικοποίηση των επαγγελμάτων

...Η εμφυλοποίηση συγκεκριμένων επαγγελμάτων στις πλείστες βιομηχανίες είναι ένα φαινόμενο που συχνά περνιέται ως αυτονόητo. Οι πληροφορητές μου εκπλήσσονταν, πιθανότατα νομίζοντας ότι κάτι πήγαινε λάθος μαζί μου, όταν ρωτούσα γιατί δεν υπάρχουν άντρες καθαριστές ή γραμματείς και γιατί δεν υπάρχουν γυναίκες κτίστες ή τεχνικοί. Αυτές οι ερωτήσεις έμοιαζαν κάπως παράξενες ή ακόμα παιδιάστικες. Οι εργοδότες, οι διευθυντές και οι συνδικαλιστές απαντούσαν υποδεικνύοντας ότι δεν υπάρχουν αιτήσεις από γυναίκες για τέτοιες αντρικές δουλειές και ανάποδα και όταν ρωτήθηκαν γιατί πιστεύουν γίνεται αυτό, κατέφευγαν σε διάφορα κοινωνικά στερεότυπα για τις ικανότητες και ποιότητες των φύλων. “Οι άντρες δεν καθαρίζουν καλά¹”. “Οι πελάτες δεν θέλουν να έχουν άντρες να τους καθαρίζουν τα δωμάτια.²” “Οι γυναίκες δεν μπορούν να αντέξουν να δουλέψουν στις οικοδομές³”. Οι εξηγήσεις που δίνονταν για το διαχωρισμό των φύλων στην εργασία δεν περιορίζονταν σε βιολογικά χαρακτηριστικά, αλλά περιλάμβαναν και κοινωνικές και σεξουαλικές εξηγήσεις. “Οι γυναίκες έχουν να φροντίσουν την οικογένειά τους και δεν έχουν ούτε το χρόνο ούτε τη φιλοδοξία για καριέρες.⁴” “Αν είσιεν γεναίτζιες στα κτίσματα οι αρσενιτζιοί εν θα εδουλεύκαν. Ήταν να θωρούν ούλλοι τες ζάμπες τους τζιαι τα βυζιά τους⁵”.

Ο διαχωρισμός των φύλων στην εργασία είναι μόνο το πρώτο βήμα στη διαδικασία της εμφυλοποίησης. Αφού καθιερωθεί ότι ένα συγκεκριμένο επάγγελμα ή θέση εργασίας ανήκει είτε στους άντρες είτε στις γυναίκες, μετά το επόμενο βήμα είναι η απόδοση αρσενικών ή θηλυκών χαρακτηριστικών στη δουλειά την ίδια. “Φέρε μια γυναίκα να καθαρίσει εδώ⁶.” Όταν υπάρχει κάποιο τεχνικό πρόβλημα τηλεφωνώ στον κύριο Χ. (υπεύθυνος τμήματος συντήρησης) να μου στείλει έναν από τους άντρες του πάνω να το φτιάξει.⁷” Ή “εν έχω κανένα πρόβλημα με τες κοπέλες μου. Εν ευσυνείδητες τζιαι δουλεύκουν καλά.⁸” Αφού είναι γυναίκες που κάνουν και πάντα έκαναν το καθάρισμα, γίνεται σύνηθες να γίνεται αναφορά στις καθαρίστριες των ξενοδοχείων ή των τραπεζών ως “οι γυναίκες⁹”. “Ήταν οι γυναίκες που ξεκίνησαν την απεργία του 1999. Αυτές ήταν το δυνατότερο χαρτί των συντεχνιών.¹⁰” Η διαίρεση σε αρσενικές και θηλυκές εργασίες είναι επίσης κάτι που εκλογικεύεται και εσωτερικεύεται από τις ίδιες τις γυναίκες. Πολλές γυναίκες για παράδειγμα, ανέφεραν βιολογικούς παράγοντες για να εξηγήσουν τη διαίρεση σε αντρικές και γυναικείες εργασίες. Ταυτόχρονα έλεγαν ότι η πλήρης ισότητα μεταξύ των φύλων δεν έχει επιτευχθεί αλλά και ότι έχει υπάρξει σημαντική πρόοδος. Μερικές θεωρούσαν τις αντρικές εργασίες ως μεγαλύτερη πρόκληση αλλά παραπονιούνταν ότι οι άντρες θεωρούν τις γυναικείες εργασίες ασήμαντες και ανιαρές¹¹.

Η εθνότητα αποτελεί επίσης παράγοντα διαχωρισμού στην κυπριακή εργασιακή διαδικασία. Υπάρχουν οι δουλειές για τους Κύπριους και οι δουλειές για τους ξένους. Δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου μη Ελληνοκύπριοι που εργοδοτούνται στην τραπεζική βιομηχανία¹² και εξαιρετικά λίγοι Ελληνοκύπριοι σε μερικά οικοδομικά και ξενοδοχειακά επαγγέλματα. Αυτά τα επαγγέλματα είναι συνήθως άσχημα και μη ελκυστικά για τους Ελληνοκύπριους. Είναι πολύ σκληρά, πολύ ανιαρά και πολύ κακοπληρωμένα, απαιτώντας συχνά ελάχιστες ή καθόλου δεξιότητες αλλά πολλή υπομονή και αντοχή. Εργασία στα σίδερα, καθάρισμα κουζινών, καλούπια και γενικά ανειδίκευτη χειρωνακτική εργασία αποτελεί πεδίο των μη Ελληνοκύπριων εργαζομένων¹³. Ο διαχωρισμός στη βάση της εθνότητας είναι επίσης παρών σε μικτά επαγγέλματα όπως στα εστιατόρια και στα μπαρ. Οι Ελληνοκύπριοι σε αυτά τα επαγγέλματα είναι συνήθως υπεύθυνοι, βρισκόμενοι πάνω από τους μη Κύπριους στην εργασιακή ιεραρχία και συχνά βοηθούν τους μεσαίους διευθυντές στην επίβλεψη¹⁴. Η εθνοτικοποίηση μερικών επαγγελμάτων είναι παρόμοια με τις διαδικασίες εμφυλοποίησης που αναφέρθηκαν πιο πάνω. Οι Ρουμάνοι σιδεράδες στην έρευνα πεδίου 6 αποκαλούνταν “Ρουμάνοι” και όχι σιδεράδες, ακόμα και αν η αναφορά είχε να κάνει καθαρά με την εργασία στα σίδερα.

Αυτός ο υπερ-καθορισμός από την εθνότητα εξυπηρετεί τη μεταμφίεση των πραγματικών οικονομικών και λειτουργικών διαφορών. Μεταξύ των Κύπριων εργαζομένων και των συνδικάτων η ιδέα ότι οι Κύπριοι είναι πιο ειδικευμένοι από τους μη Κύπριους είναι κυρίαρχη. Αυτό που στην ουσία είναι μια λειτουργική διαφορά που προκύπτει από τη διαφορά στην τιμή της εργασίας, οχυρώνεται πίσω από εθνοτικοποιημένες αντιλήψεις ειδίκευσης. Οι συνέπειες αυτού, που αποκόπτουν την επικοινωνία μεταξύ των τμημάτων της εργατικής τάξης με αποτέλεσμα την αδυναμία συντονισμένης ταξικής δράσης, έχουν ήδη αναφερθεί στο προηγούμενο και θα συζητηθούν περαιτέρω στο επόμενο κεφάλαιο. Το σημείο εδώ είναι ο περιορισμένος βαθμός ενοποίησης των Κύπριων και μη Κύπριων εργατών παρά τη χωρική και χρονική συνύπαρξή τους στους εργασιακούς χώρους. Είναι τελικά οι διαιρέσεις της αγοράς εργασίας που ορίζουν το πεδίο της εργασίας διαιρώντας την εργασιακή διαδικασία συνολικά.

1Έρευνα πεδίου 2, υπεύθυνη καθαριότητας

2Έρευνα πεδίου 3, υπεύθυνη καθαριότητας

3Έρευνα πεδίου 6, επιστάτης. Αυτή η εξήγηση δόθηκε και από συνδικαλιστές.

4Αυτό το επιχείρημα ειπώθηκε και από άντρες και από γυναίκες στις έρευνες πεδίου 3, 4 και 5.

5Έρευνα πεδίου 7, επιστάτης. Το επιχείρημα της απόσπασης της προσοχής για τέτοιους λόγους χρησιμοποιήθηκε επίσης και από μερικούς άντρες εργάτες.

6Έρευνα πεδίου 1, διευθυντής φαγητού και ποτού.

7Έρευνα πεδίου 3, υπεύθυνη καθαριότητας.

8Έρευνα πεδίου 2, υπεύθυνη καθαριότητας.

9Έρευνες πεδίου 1, 2, 3, 4, συνεντεύξεις με τις υπεύθυνες καθαριότητας.

10Έρευνα πεδίου 1, διευθυντής μπαρ

11Έρευνα πεδίου 6, γραμματέας και υπεύθυνη πωλήσεων

12Έρευνες πεδίου 4, 5.

13Έρευνες πεδίου 1, 2, 3, 6, 7.

14Έρευνες πεδίου 1, 2, 3.