Υπερ-εκμετάλλευση

(μετάφραση αποσπάσματος από το υπό έκδοση στα αγγλικά βιβλίο , “Labour relations in Cyprus: employment, trade unionism and class composition”, σελ. 93-95)

3.4.2. Υπερ-εκμετάλλευση

Η αδήλωτη εργασία είναι αναμφίβολα το κύριο πεδίο όπου λαμβάνει χώρα η υπερ-εκμετάλλευση. Η υπερ-εκμετάλλευση συμβαίνει όταν η εργασία καθίσταται παρόμοια με τη δουλεία, με τα μεροκάματα σχεδόν να μην επαρκούν καν για την επιβίωση των εργατών που συχνά δεν έχουν τρόπο να δραπετεύσουν από αυτή την κατάσταση. Η υπερ-εκμετάλλευση δημιουργεί τους “εργαζόμενους φτωχούς”, που καταφέρνουν να επιβιώσουν σε δύσκολες συνθήκες, οι οποίες μπορούν να χαρακτηριστούν από κακές μέχρι άθλιες. Η “μαύρη” αγορά εργασίας είναι ένα πολύ σκληρό περιβάλλον και συχνά περιλαμβάνει σωματεμπόριο, δεσμευμένη και απλήρωτη εργασία και είναι πολλές φορές συνδεδεμένη και με το οργανωμένο έγκλημα και τον οργανωμένο υπόκοσμο. Η περίπτωση (που αποκαλύφτηκε το καλοκαίρι του 2009) των Ρουμάνων εργατών, οι οποίοι ζούσαν σε αυτοσχέδιες παράγκες και στέλνονταν για απλήρωτη εργασία από τον ένα εργοδότη στον άλλο για ευκαιριακή εργασία λαμβάνοντας 20 ευρώ την βδομάδα είναι η πιο σοκαριστική¹. Το γεγονός ότι έτυχε να αφορά πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης πιθανότατα βοήθησε στο να μετατραπεί σε δημόσιο ζήτημα στην Κύπρο. Παρόλα αυτά, τέτοιες περιπτώσεις εξόφθαλμης εκμετάλλευσης, ιδίως σε σχέση με μη πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που έχουν επίσης να αντιμετωπίσουν και τον κίνδυνο της απέλασης² σε καθημερινή βάση, είναι πολύ πιο συχνές, παρά το ότι σπάνια βγαίνουν στο φως της δημοσιότητας.

Η εργασία στη μαύρη αγορά είναι πιθανότατα το πιο επισφαλές καθεστώς εργοδότησης που υπάρχει. Δεν είσαι ποτέ βέβαιος ότι θα πληρωθείς στο τέλος της μέρας και αυστηρώς ομιλούντες δεν υπάρχει και κάτι που μπορεί να γίνει για αυτό. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου οι εργοδότες απλά αρνούνται να πληρώσουν τους εργάτες για την εργασία που έκαναν – ένας Τουρκοκύπριος φίλος μου το 2006 είχε μια ακριβώς τέτοια εμπειρία σε ένα μικρό υπεργολάβο στο νότο, ενώ στην έρευνα πεδίου 3 που πραγματοποίησα ένας Ασιάτης φοιτητής – εργαζόμενος μου αφηγήθηκε ότι ο προηγούμενος εργοδότης του αντέδρασε όταν αυτός και οι φίλοι του ζήτησαν τα μεροκάματά τους, απειλώντας τους ότι θα καλέσει την αστυνομία αν δεν εξαφανίζονταν από το υποστατικό³. Η υπερ-εκμετάλλευση ως απλήρωτη ή ως υπό-πληρωμένη εργασία στο “λευκό” τμήμα της αγοράς της αδήλωτης εργασίας, παρά το ότι είναι εξίσου άδικη και σκληρή, αναμένεται να είναι λιγότερο συχνό φαινόμενο και πιο ήπιας μορφής, καθώς στη θεωρία, και αν ο φόβος ξεπεραστεί, υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισης. Όταν στη έρευνα πεδίου 2, τρεις Πολωνέζες εργαζόμενες προσπάθησαν να αλλάξουν εργοδότη και ζήτησαν τα δεδουλευμένα τους, πήραν μόνο ένα μικρό μέρος και πληροφορήθηκαν ότι αυτό ήταν που τους αναλογούσε. Τελικά όμως η παρέμβαση ενός συνδικαλιστή της ΠΕΟ ανάγκασε τον εργοδότη να τους δώσει και το υπόλοιπο των δεδουλευμένων τους.

Η υπερ-εκμετάλλευση δεν παίρνει πάντα τόσο δραματικές μορφές και πιο σημαντικά δεν αποτελεί κάποια εξαίρεση στον κανόνα της “απλής εκμετάλλευσης”, ή μια στρέβλωση στη λειτουργία της αγοράς. Αποτελεί δομικό φαινόμενο και η ύπαρξή της, παρότι πολύ πιο συχνή ανάμεσα στους μετανάστες γενικά και τους μετανάστες χωρίς χαρτιά πιο ειδικά, δεν περιορίζεται σε αυτές τις κοινωνικές ομάδες. Αφορά και Κύπριους – παιδική εργασία, εργάτες που εργοδοτούνται σε, είτε μέσα από, οικογενειακά και κοινοτικά δίκτυα, φοιτητές κλπ. Παράγοντας κλειδί στο πλέγμα της υπερ-εκμετάλλευσης για τους εργάτες που παγιδεύονται εντός της, είναι το γεγονός ότι συχνά ο εργοδότης είναι και ο σπιτονοικοκύρης τους. Αυτό έχει δυο λειτουργίες: ο εργοδότης – σπιτονοικοκύρης κερδοσκοπεί και από το ενοίκιο και από την εργασία και μέσω απλών λογιστικών πράξεων μπορεί να παρακάμπτει τη νομοθεσία για τον κατώτατο μισθό και να εξασφαλίζει εργατική δύναμη πολύ φτηνά. Η χρέωση σχετικά ψηλών ενοικίων για συνήθως υποβαθμισμένη και σε συμφόρηση διαμονή επιτρέπει στον εργοδότη να προσφέρει τυπικά αξιοπρεπή μεροκάματα που υπάρχουν όμως μόνο στα χαρτιά καθώς τα μετρητά που λαμβάνουν οι εργάτες είναι είναι συνήθως απογοητευτικά χαμηλότερα. Από πολιτικής και πρακτικής άποψης αυτή η διπλή λειτουργία του εργοδότη-σπιτονοικοκύρη περιορίζει και εμποδίζει ντε φάκτο τους πλείστους, και επίσης και ντε γιούρε τους μη Ευρωπαίους μετανάστες από το είτε να αμφισβητήσουν είτε απλά να εγκαταλείψουν τον εργοδότη τους.

1Www.sigmalive.com/simerini/news/local/209008 . Μια ανάλογη περίπτωση έφτασε στα ΜΜΕ το 2011 πάλι με Ρουμάνους εργάτες (Πολίτης, 5/2/2011)

2Σύμφωνα με την έκθεση της Αστυνομίας του 2009, 3231 μετανάστες απελάθηκαν το 2008 και 3673 το 2009.

3Πολλοί οικονομικοί μετανάστες έρχονται στην Κύπρο ως φοιτητές – εγγράφονται σε ιδιωτικά κολέγια για να αποκτήσουν άδεια παραμονής και δουλεύουν παράνομα για να επιβιώσουν. Από το 2006 οι φοιτητές από τρίτες χώρες απόκτησαν το δικαίωμα να δουλεύουν υπό καθεστώς μερικής απασχόλησης.