«Εκάμαμεν τζιαι εμείς πολλά»

10-8-2017

Αυτή η φράση αποδίδεται στον Χριστόφια ως παραδοχή της διάπραξης εγκλημάτων από μέρους Ε/κ και της ανάληψης ευθυνών για τη διακοινοτική σύγκρουση και τελικά τη διχοτόμηση της Κύπρου το 1974. Στις πιο χυδαίες της εκδοχές, η ειρωνική χρήση αυτής της φράσης λειτουργεί ως άρνηση των ε/κ εγκλημάτων, επειδή δήθεν αυτό οδηγεί σε δικαιολόγηση της τουρκικής εισβολής και κατ’ επέκταση σε αποδοχή «αντεθνικών» υποχωρήσεων για τη λύση του Κυπριακού. Στις πιο εκλεπτυσμένες της εκδοχές, η ειρωνική χρήση αυτής της φράσης αναφέρεται, υποτίθεται, ενάντια στην έννοια της συλλογικής κοινοτικής ευθύνης και ενώ μπορεί να γίνει παραδοχή κάποιων ε/κ εγκλημάτων, αυτά παρουσιάζονται ως εντελώς δευτερεύοντα γεγονότα που δεν επηρεάζουν το βασικό εθνοκεντρικό σχήμα που λέει ότι ο ελληνισμός είναι το θύμα και ο τουρκισμός ο θύτης του κυπριακού δράματος.

Ας δούμε λίγο πιο προσεχτικά το θέμα. Τι είπε ο Χριστόφιας διαφορετικό από άλλους προέδρους; Όλοι οι Ε/κ πρόεδροι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αναγκάστηκαν κάποια στιγμή να κάνουν ανάλογες δημόσιες παραδοχές, καθότι, όσο παραμύθι και να πουλούν στα σχολεία και στα ΜΜΕ της Μπανανίας, το Κυπριακό είναι ένα αρκετά διεθνοποιημένο πρόβλημα και υπάρχει πληθώρα εκθέσεων του ΟΗΕ που καταγράφει αυτά τα εγκλήματα και τα θύματά τους. Ο Βασιλείου αναφέρθηκε σε αυτά, ο Κληρίδης μίλησε για εγκλήματα εκατέρωθεν που συνιστούν προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ο Τάσσος δημοσίευσε τη δύσκολη για αυτόν χρονιά 2005, κατάλογο με 500 τ/κ αγνοούμενους στη Επίσημη Εφημερίδα του κράτους. Γιατί πιάστηκαν οι απανταχού απορριπτικοί από την αναφορά του Χριστόφια;

Θεωρώ ότι το ζήτημα είναι πολύ πέραν της γενικότερης στοχοποίησης που δέχτηκε αργότερα ο Χριστόφιας και έχει να κάνει με τη βαθύτερη ουσία της φράσης και όχι απλώς με το πραγματολογικό της περιεχόμενο ή τον φορέα που την άρθρωσε δημόσια. Το «εκάμαμεν τζιαι εμείς πολλά» δεν είναι διατύπωση του Χριστόφια. Είναι λαϊκή προφορική κωδικοποίηση της ιστορίας, ανάλογη με την κωδικοποίηση «φασαρίες» για τη διακοινοτική σύγκρουση, αυτό που στο επίσημο ε/κ αφήγημα ονομάζεται τουρκανταρσία. Το «εκάμαμεν τζιαι εμείς πολλά» είναι παραδοχή που βγαίνει σε οικογενειακά τραπέζια μετά από συζητήσεις της παλιάς και της νέας γενιάς σε στιγμές νηφάλιου αναστοχασμού, συναίσθησης και ειλικρίνειας. Δεν αρθρώνεται εύκολα, γιατί κουβαλά μεγάλο βάρος. Είναι όμως λυτρωτικό, έστω τη στιγμή εκείνη που βγαίνει προς τα έξω, που σπάζει για λίγο τη συνωμοσία της σιωπής. Για αυτό τρέμουν αυτή τη φράση οι εθνικιστές και οι απορριπτικοί και προσπαθούν να την ξορκίσουν με χλεύη και ειρωνεία. Διότι εκφράζει μια αλήθεια βαθιά.

Προφανώς τα ε/κ εγκλήματα κατά Τ/κ έγιναν από μικρές μειοψηφίες και προφανώς δεν τίθεται ζήτημα συλλογικής κοινοτικής ευθύνης για τη διάπραξή τους. Όμως αυτοί που τα έκαναν δεν ήταν άγνωστοι. Και δεν είναι μόνο η πολιτεία που συγκάλυψε όλα αυτά τα εγκλήματα από το πρώτο ως το τελευταίο. Είναι και η ε/κ κοινότητα που συντριπτικά αν όχι συνολικά, όχι μόνο έκανε πως δεν είδε και δεν άκουσε, αλλά κυρίως δεν μίλησε ποτέ για αυτά. Κάποιοι από τους παλιούς προφανώς τα ενέκριναν ή τα θεώρησαν μέρος του αγώνα. Κάποιοι άλλοι λυπήθηκαν αλλά είπαν στους εαυτούς τους ότι «η σιωπή είναι χρυσός». Κάποιοι άλλοι τα καταδίκασαν ψιθυριστά. Όλοι όμως προσπάθησαν να τα σβήσουν από τη μνήμη τους. Αλλά αυτό δεν είναι εύκολο πράγμα. Το 1974 υπήρξε τυφλή βία από τον τουρκικό στρατό και Τ/κ άτακτους κατά Ε/κ. Υπήρχαν όμως και συγγενείς δολοφονημένων Τ/κ που έψαχναν ονομαστικά Ε/κ δολοφόνους του 1964. Δεν σβήνονται εύκολα αυτά από τη συλλογική μνήμη. Και ό,τι και να γράφουν τα αποστασιοποιημένα βιβλία και οι ουδέτερες εκθέσεις, το βίωμα που αναδύεται ως λαϊκή ιστορία και ως προφορική παράδοση είναι πολύ δυνατό  για να θαφτεί κάτω από τη χλεύη και την ειρωνεία της όποιας πολιτικής σκοπιμότητας, τουλάχιστον όσο ζουν ακόμα αυτοί που τα έζησαν…